همه ی دانشجويان كارشناسی ارشد رشته های مهندسی كامپيوتر در گرایش های مختلف، درس دو واحدی با عنوان "سمينار" دارند که هدف اصلی آن، آشنایی با یکی از موضوعات به روز در حوزه ی رشته تحصیلی است. به عبارت دیگر، یک مشق پژوهشی است که هر چه بهتر، علمی و فنی تر انجام شود، می تواند به عنوان سرمشقی خوب و مناسب، در سایر کارهای پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد.

در درس سمینار، پس از تعیین موضوع و محدوده ی کلی سمینار- تعیین پرسش پژوهشی- کارها و پژوهش هایی که تا کنون در خصوص این موضوع انجام شده است، مطالعه و بررسی می شود. می توان انجام سمینار را در سه بخش - سه گام - اصلی و مهم خلاصه کرد که دو بخش نخست، لازم و ضروری است و بخش سوم، جهت انجام بهتر و عملی تر درس سمینار، پیشنهاد می شود:

بخش یکم: انتخاب موضوع و تعیین محدوده ی آن؛
انتخاب یا تعیین موضوع سمینار به صورت توافقی - گفتگو دانشجو با مدرس - است، بنابراین اگر توافقی برای موضوع حاصل نشود، اخذ سمینار با مدرس منتفی است و دانشجو با سایر مدرسین برای تعیین موضوع، صحبت خواهد کرد. پس از تعیین و توافق بر موضوع کلی سمینار، در این مرحله، تلاش می شود با مطالعه ی دقیق تر موضوع و بررسی جوانب آن، اطلاعات لازم و اولیه ی مرتبط ، جمع آوری شود. بر اساس این اطلاعات، موضوع امکان سنجی خواهد شد. به عبارت دیگر این مرحله به این موارد می پردازد که چالش های اصلی در این موضوع پژوهشی چیست؟ در منابع به روز تا کنون، چگونه این چالش ها، حل و بررسی شده اند؟ از چه روش ها یا رویکردهایی عمدتا در این خصوص استفاده شده است؟ دستاورد این بخش یا این گام؛ بیان و توصبف مساله به زبان ساده و روان خواهد بود.

بخش دوم: بررسی راه حل ها، روش ها و یا مدل های موجود برای مساله؛
پس از بیان مساله و تعیین محدوده ی آن، گام دوم، دقیق تر شدن روی جزییات، راه حل ها، روش ها ، مدل ها و یا چارچوب های موجود برای مساله است. برای رسیدن به این مقصود، ضروری است روش هایی که تاکنون برای مساله و موضوع، مطرح شده است، از زوایا و دیدگاه های مختلف بررسی و مقایسه شود که اصطلاحا "Literature Review" نامیده می شود. مقاله ها، پایان نامه ها و کتاب ها سه منبع اصلی برای جمع آوری اطلاعات و بررسی روش های موجود برای یک مساله - موضوع - هستند. از این سه نوع منبع اصلی، معمولا مقاله ها بیشترین استفاده در مطالعه و پژوهش دارند، زیرا بیشتر آنها به معرفی جدیدترین روشها و دستاوردهای مرتبط با موضوع می پردازند. با این وجود برای اثربخشی بیشتر، استفاده از منابع مرتبط به روز و معتبر، ضروری است.

بخش سوم: حل یک مثال با یکی از روش ها؛
پس از بررسی و مقایسه روش های موجود برای مساله، بهتر است یکی از مثال های ساده مرتبط با موضوع سمینار، با یکی از روش هایی که به نظر مناسب می رسد، به طور دقیق، تحلیل و بررسی شده و در صورت امکان در قالب یک کد ساده، اجرا یا شبیه سازی شود. قطعا با کدنویسی و یا شبیه سازی یک روش، نکات بیشتر و ظریفی هویدا خواهد شد. در نتیجه انتخاب روش یا روش های مناسب تر برای حل مساله موردنظر، ساده تر و علمی تر می شود.

حاصل این سه بخش یا سه گام در قالب گزارش کتبی سمینار تهیه و تهیه خواهد شد. تدوین گزارش کتبی، پیش از ارائه شفاهی، ضروری است. بنابراین ارزیابی سمینار شامل دو فاز مهم خواهد بود: یک؛ ارائه گزارش کتبی و دو؛ ارائه شفاهی.
ارزیابی گزارش کتبی سمینار، مبتنی بر گزارش های پرینت شده است، به گونه ای که هر گزارش پرینت شده پس از تحویل، بررسی و موارد اصلاحی در متن گزارش، مشخص می شود و سپس گزارش بررسی شده، به دانشجو برگردانده می شود تا موارد تعیین شده اصلاح یا تکمیل گردد. برای آشنایی با سبک علمی گزارش نویسی و در راستای کاهش نواقص املایی، انشایی و ساختاری گزارش و همچنین فراگیری روش های مناسب ارائه شفاهی، ضروری است موارد زیر به طور کامل و دقیق رعایت شود:

چگونگی ارزیابی سمینار؛
برای ارزیابی سمینارها، معیارهایی نظیر محتوای گزارش یعنی میزان علمی بودن آن، شیوه نگارش و رعایت اصول فنی گزارش نویسی، تحویل به موقع گزارش ها و انجام اصلاحات پس از تعیین موارد اصلاحی یا تکمیلی، اجرای یک مثال مرتبط با سمینار همراه با تحلیل کد و تصویب پروپوزال درنظر گرفته می شود. در جدول زیر این معیارها همراه با درصد تاثیرشان، خلاصه شده است.

به گارگیری سبک علمی و فنی در گزارش نویسی و ارائه شفاهی آن؛
توصیه می شود هر دانشجو، شخصا برای کسب تبحر و مهارت لازم در این زمینه، همراه با تمرین فراوان، از منابع مناسب و مرتبط در این خصوص، نهایت استفاده را داشته باشد. در ادامه فقط برای نمونه دو کتاب معرفی شده است:

نقیان فشارکی، مهدی راهنمای تدوین گزارش های علمی و فنی ویراست دوم، انتشارات یا مهدی، 1380.

استفاده از نرم افزارهای مدیریت منابع علمی؛ علاوه بر مطالعه کتاب های نگارشی و سبک گزارش نویسی، استفاده از نرم افزارهای مدیریت منابع علمی نظیر Mendeley , Zotero , EndNote و ویرایش کننده های متن، نظیر ویراستیار توصیه می شود. نرم‌افزار ویراستیار به عنوان افزونه ای برای مایکروسافت وُرد، دارای قابلیت‌های غلط یاب املایی، اصلاح نویسه‌های متن و اصلاح نشانه‌گذاری است. استفاده از این ابزارهای نرم افزاری، قطعا در بلندمدت سبب کاهش زمان و افزایش دقت نگارشی در تدوین گزارش های علمی خواهد شد.

بیشتر تعامل ها جهت ارائه گزارش، به صورت مستند و بر اساس گزارش های پرینت شده و با هماهنگی قبلی خواهد بود. این گزارش ها، می تواند از طریق پست به آدرس پستی دانشگاه ارسال شود و یا اینکه دانشجو شخصا گزارش را حضوری تحویل دهد. برای مواردی که صحبت حضوری، لازم باشد، تاریخ و زمانی از طریق ایمیل، هماهنگ می شود. بسیار ضروری است که هماهنگی جهت تحویل گزارش و صحبت حضوری پیرامون آن حدودا یک هفته زودتر و از طریق پست الکترونیکی- ایمیل- انجام پذیرد. رعایت این بازه ی زمانی الزامی است و قطعا باعث برنامه ریزی بهتر و موثرتر خواهد شد.

مدت زمان سمینار؛
اکیدا توصیه می شود که درس سمینار در مدت زمان یک ترم تحصیلی، یعنی حدود 4 الی 6 ماه به پایان برسد. طولانی شدن آن صرفا باعث فرسایشی شدن خواهد شد و به شدت کیفیت آن را کاهش می دهد. به همین دلیل به طور پیوسته و گام به گام برای به سرانجام رساندن سمینار، تلاش شود.

اگر چه می تواند موضوع سمینار و پایان نامه در یک راستا باشند، با این وجود الزاما و قطعا، موضوع سمینار با موضوع پایان نامه هم راستا نخواهند بود. تصمیم نهایی در مورد ادامه سمینار برای پایان نامه، منوط به ارزیابی گزارش های سمینار دانشجو و سایر مسائل آموزشی و پژوهشی است. منظور از مسائل آموزشی و پژوهشی، قوانین، بخش نامه ها و ضوابط دم به دم و خلق الساعه ای است که ممکن است در دانشگاه مربوطه، اعلام و اجرا شود.

پی نوشت: چنانچه در توضیحات راهنمای درس سمينار كارشناسی ارشد، نکته یا مطلب مهمی فراموش شده است، لطفا از طریق ایمیل یا بخش نظرات مطرح بفرمایید. تلاش خواهد شد تا در گذر زمان و کسب تجربه های مفیدتر و آگاهی یافتن از ضوابط دم به دم و خلق الساعه دانشگاه ها، توضیحات و جزییات بیشتر، اضافه شود. بنابراین دانشجویانی که در حال انجام درس سمینار هستند، بهتر است هر چند هفته یکبار، مطالب این راهنما را دقیق، مرور و مطالعه نمایند تا اگر احیانا، توضیحات و جزییات بیشتری به یکی از موارد بالا، اضافه شد، کاملا مطلع و آگاه باشند. برای دانستن اینکه آیا توضیحات و جزییاتی اضافه شده است، می توانید تاریخ آخرین به روز رسانی را مدنظر قرار دهید. با این وجود، مسئولیت آگاهی از ضوابط دم به دم و خلق الساعه ی دانشگاه، به عهده خود دانشجوست.

پيوست های راهنمای درس سمینار

• فرهنگ كوچك واژه های پارسی
• چند نکته برای بهبود شیوه نگارش فارسی
• دانلود نرم افزار خطایاب فارسی ویراستیار
• چگونه یک سمینار موفق ارائه دهیم؟ پدرام پیوندی
• چگونه یک سخرانی خوب ارائه دهیم؟ محمد صال مصلحیان